ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ 1821: ΘΕΑΤΡΟ
Το γεγονός ότι κατά το επετειακό 2021 συνέχισαν να εφαρμόζονται τα περιοριστικά μέτρα λόγω της πανδημίας του Covid-19 είχε ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της θεατρικής δραστηριότητας και τη ματαίωση ή την αναβολή πολλών παραστάσεων, μεταξύ των οποίων και εκείνων που σχετίζονταν με την 200ή επέτειο του 1821. Κάποιες από τις προγραμματισμένες παραστάσεις μεταδόθηκαν σε livestreaming, δημιουργώντας μια πρωτόγνωρη συνθήκη για τη θεατρική πράξη, ενώ πολλές άλλες μεταφέρθηκαν για τη σεζόν 2021/2022.
Δεδομένου ότι η περίοδος της Ελληνικής Επανάστασης, ως θεματική, απουσιάζει από την ελληνική σκηνή τις τελευταίες δεκαετίες (από το 1980 κι έπειτα είναι μετρημένες στα δάκτυλα του ενός χεριού οι σχετικές παραστάσεις), η παρουσίαση, κατά τις καλλιτεχνικές περιόδους 2020/2021 και 2021/2022, παραστάσεων με αφορμή τη δισεκατονταετηρίδα μπορεί να χαρακτηριστεί πληθωρική.
Οι περισσότερες από τις θεατρικές αυτές παραστάσεις ήταν συνήθως παραγωγές μεγάλων θεσμικών φορέων (Εθνική Λυρική Σκηνή, Φεστιβάλ Αθηνών κ.ά.), ενώ και οι σχετικά λιγότερες ιδιωτικές παραγωγές στηρίζονταν στη συμμετοχή τους σε κάποιο φεστιβάλ ή στην επιδότησή τους από κάποιο πρόγραμμα εκδηλώσεων (π.χ. «Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός» του Υπουργείου Πολιτισμού). Ελάχιστοι ήταν, επίσης, οι ιδιωτικοί φορείς που προγραμμάτισαν κύκλο εκδηλώσεων και δεν περιορίστηκαν σε μία μόνο παράσταση, όπως, π.χ., το Θέατρο Τέχνης με το τριετές πρόγραμμα «200 χρόνια από την Επανάσταση: ποια είναι η σύγχρονη Ελλάδα;» που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2018.
Από τις τρεις κρατικές σκηνές, μόνο η Εθνική Λυρική Σκηνή αφιέρωσε το σύνολο του προγράμματός της κατά το 2021 σε παραστάσεις που σχετίζονταν με την επέτειο, ενώ η Εναλλακτική Σκηνή της προχώρησε στην ανάθεση σειράς παραστάσεων μουσικού θεάτρου, που προσέγγιζαν με πειραματική φόρμα τις σχετικές θεματικές. Μάλιστα, το πρόγραμμα της ΕΛΣ ήταν το μόνο στο οποίο περιλαμβανόταν και «η άλλη πλευρά», με την ανάθεση στον Τούρκο συνθέτη Καμράν Ιντζέ του έργου Jus soli, η παρουσίαση του οποίου όμως αναβλήθηκε.
Τόσο το Εθνικό Θέατρο όσο και το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος ελάχιστα ασχολήθηκαν με τη δισεκατονταετηρίδα. Η πρώτη κρατική σκηνή παρουσίασε τέσσερις μονάχα παραστάσεις, οι τρεις εκ των οποίων σε livestreaming (Σολομού, Ελεύθεροι πολιορκημένοι, Καραγάτση, Ο Κοτζάμπασης του Καστρόπυργου, Βυζάντιου, Βαβυλωνία), χωρίς να μοιάζουν ενταγμένες σε κάποιον ενιαίο σχεδιασμό. Απουσία ακόμη εντονότερη χαρακτήρισε το ΚΘΒΕ, που παρουσίασε μονάχα τη Βαβυλωνία (Οκτώβριος 2020 και 2021) και τους Προστάτες του Μ. Ευθυμιάδη (Φεβρουάριος 2022).
Από τα καλοκαιρινά φεστιβάλ, κάποια υιοθέτησαν ως καθοδηγητικό νήμα του σχεδιασμού του προγράμματός τους θέματα σχετιζόμενα με την επέτειο (π.χ. το Φεστιβάλ Φιλίππων με τον Διονύσιο Σολωμό) και άλλα απλώς χρησιμοποίησαν έναν σχετικό τίτλο, περιλαμβάνοντας στο πρόγραμμά τους και σχετικές εκδηλώσεις. Τέλος, το Φεστιβάλ Αθηνών περιέλαβε στις εκδηλώσεις του έναν πολύ μικρό «Κύκλο για το 1821», με δύο μόνο νέες θεατρικές παραγωγές (Εθνικό ντεφιλέ, σε σκηνοθεσία Παντελή Φλατσούση και Η Δημοκρατία του Μπακλαβά, σε σκηνοθεσία Ανέστη Αζά), οι οποίες όμως αποτέλεσαν σημαντικές καταθέσεις στον προβληματισμό γύρω από την εθνική ταυτότητα.
Τέλος, παραστάσεις ή εκδηλώσεις με σχετικές θεματικές επέλεξαν να παρουσιάσουν και ορισμένα Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα (π.χ. Καλαμάτας), χωρίς να αφήσουν κάποιο ιδιαίτερο αποτύπωμα.
Οι παραστάσεις που παρουσιάστηκαν χαρακτηρίζονταν από μορφολογικό πλουραλισμό: από την όπερα και το μουσικό θέατρο μέχρι την επιθεώρηση (The 1821: Η επιθεώρηση, σε σκηνοθεσία Δ. Καραντζά) ή τη stand-upcomedy (1821-2021: Διακόσια χρόνια δανεικά, με τον Χρ. Ζαραλίκο).
Τα κείμενα που χρησιμοποιήθηκαν για τις παραστάσεις αυτές είναι ποικίλης προελεύσεως: πρόκειται για κείμενα που γράφτηκαν επί τούτου (π.χ. Μια χώρα δύο αιώνες μετά, του Ανδρέα Φλουράκη),που συντέθηκαν για την παράσταση και εμπλουτίστηκαν κατά τη διάρκεια των προβών (π.χ. Εθνικό ντεφιλέ), κείμενα λογοτεχνικά που διασκευάστηκαν για τη σκηνή (π.χ. ΛουκήςΛάρας του Δ. Βικέλα) ή, τέλος, παλαιότερα κείμενα που οι καλλιτέχνες προσέγγισαν με μια νέα ματιά (π.χ. Αχιλλεύς. Ελλάς εκλιπαρούσα, του Αθ. Χριστόπουλου, από την θεατρική ομάδα bijoux de kant).
Το είδος που έλαμψε διά της πλήρους απουσίας του ήταν το ιστορικό δράμα του 19ου και του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, με πρωταγωνιστές ήρωες της Επανάστασης, αποδεικνύοντας ότι πρόκειται για ένα φιλολογικό είδος θεατρικά άγονο.
Άλλωστε, οι καλλιτέχνες για τους οποίους η επέτειος των 200 ετών στάθηκε ένα ερέθισμα για δημιουργία την αντιμετώπισαν ως ευκαιρία για να συζητήσουν μέσα από το έργο τους το εθνικό αφήγημα, να μιλήσουν για την πορεία του ελληνικού κράτους μέσα σε αυτούς τους δύο αιώνες και να προβληματιστούν γύρω από την έννοια της εθνικής ταυτότητας, καθώς και το ποιους μπορεί να περιλαμβάνει.
Περικλής Χρυσαφάκογλου, Υποψήφιος Διδάκτορας, Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης