Άγνωστοι οπλαρχηγοί της Ελληνικής Επανάστασης: Ο οπλαρχηγός Τάσος Καρατάσος
Η επαναστατική δραστηριότητα στη Μακεδονία ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1821, με την άφιξη στο Άγιο Όρος του Σερραίου μεγαλέμπορου Φιλικού, Εμμανουήλ Παπά. Ο Παπάς, τον Φεβρουάριο του 1821 ορίστηκε από τη Φιλική Εταιρεία «αρχηγός» της Επανάστασης στη Χαλκιδική και με ορμητήριο το Όρος κατάφερε να ξεσηκώσει τον υπόδουλο πληθυσμό σε ολόκληρη τη Σιθωνία, φτάνοντας μέχρι τα περίχωρα της Θεσσαλονίκης.[1]
Σύντομα, εκτός από τη Χαλκιδική, οργανώθηκαν δύο ακόμη επαναστατικά κέντρα στη Μακεδονία, ένα στον Όλυμπο και ένα στη Νάουσα.[2] Επιπλέον, όλοι οι οπλαρχηγοί της Μακεδονίας αποφάσισαν ομόφωνα να στηρίξουν την Επανάσταση του Παπά στη Χαλκιδική, καλώντας σε γενικό ξεσηκωμό όλους τους υπόδουλους κατοίκους της περιοχής[3].
Πολύ σύντομα η επαναστατική δραστηριότητα στη Χαλκιδική καταστάλθηκε από τα οθωμανικά στρατεύματα του πασά διοικητή, Αμπού Λουμπούτ, ο οποίος στην προσπάθειά του να καταπνίξει οποιαδήποτε παρόμοια δραστηριότητα στην περιοχή της Μακεδονίας, διέταξε αφενός τον εξοπλισμό όλων των οθωμανικών στρατευμάτων της περιοχής και, αφετέρου, τον αφοπλισμό των χριστιανών κατοίκων της Βέροιας και της Νάουσας. Επιπλέον, απαίτησε να παρουσιαστούν ως όμηροι οι πρωτότοκοι γιοι των επιφανών οικογενειών των πόλεων και των κωμοπόλεων της Μακεδονίας, οι οποίοι θα κρατούνταν αιχμάλωτοι στις φυλακές της Θεσσαλονίκης.[4] Όλες οι πόλεις υπάκουσαν, με εξαίρεση την πόλη της Νάουσας, αφού ο προύχοντας οπλαρχηγός, Λογοθέτης Ζαφειράκης, αρνήθηκε να στείλει τον γιο του όμηρο στη Θεσσαλονίκη[5].
Την άρνηση του Ζαφειράκη στήριξαν και οι άλλοι δύο οπλαρχηγοί της Νάουσας, Τάσος Καρατάσος και Αγγελής Γάτσος, οι οποίοι τον Απρίλιο του 1821 σήκωσαν το λάβαρο της Επανάστασης στον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου, καλώντας σε γενικό ξεσηκωμό τους κατοίκους της περιοχής. Αρχηγός των πολεμικών επιχειρήσεων στη Νάουσα και στην ευρύτερη περιοχή της Βέροιας ορίστηκε ο Καρατάσος.[6] Το γεγονός αυτό προκάλεσε την οργή του πασά, ο οποίος αποφάσισε να τιμωρήσει παραδειγματικά τους επαναστάτες.
Οι πολεμικές επιχειρήσεις όμως στην περιοχή χαρακτηρίζονταν από έλλειψη οργάνωσης και συντονισμού. Για τον λόγο αυτό κράτησαν μόλις ένα χρόνο, από τον Απρίλιο του 1821 ως τον Απρίλιο του 1822[7]. Έτσι, στη μάχη της Μηλιάς Ναούσης στις 4 Απριλίου 1822, παρά τις ηρωικές προσπάθειες του Καρατάσου να κρατηθεί η άμυνα της πόλης, η Νάουσα, το κέντρο των πολεμικών επιχειρήσεων στη Μακεδονία, καταλήφθηκε από τα οθωμανικά στρατεύματα και μέσα σε 10 μόλις ημέρες καταστράφηκαν ολοκληρωτικά η πόλη, τα χωριά και τα μοναστήρια της περιοχής[8].
Ύστερα από την καταστροφή πολλά γυναικόπαιδα οδηγήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής ή αιχμαλωτίστηκαν και βασανίστηκαν με άγριο τρόπο προκειμένου ν’ αλλαξοπιστήσουν, βρίσκοντας συχνά τραγικό θάνατο. Μεταξύ των νεκρών συγκαταλέγονταν η γυναίκα και τα πέντε από τα έξι παιδιά του Καρατάσου[9]. Ο ίδιος όμως και οι 2.000 οπλίτες που τον ακολούθησαν, κατάφεραν να σωθούν και να βρουν καταφύγιο στο νησί της Σκιάθου, όπου είχαν καταφύγει ως πρόσφυγες 20.000 κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής της Μακεδονίας[10].
Από τη Σκιάθο ο Καρατάσος πήγε στην επαναστατημένη νότια Ελλάδα και πρόσφερε ως το 1828 τις υπηρεσίες του στο Μεσολόγγι, στη Χαλκίδα και στην Πελοπόννησο[11]. Πέθανε στις 22 Ιανουαρίου του 1830, έχοντας λάβει το στρατιωτικό αξίωμα του χιλίαρχου[12].
Για την προσφορά του στην Ελληνική Επανάσταση, ο Δήμος Νάουσας και η Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας, σε μια επίσημη τελετή που πραγματοποιήθηκε στις 1 Μαΐου 2022 αποκάλυψαν τον ανδριάντα του Καρατάσου και το μνημείο των πεσόντων ηρώων, το οποίο φιλοτέχνησε ο γλύπτης Γ. Κικότης[13]. Επίσης, η Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της Εκκλησίας της Ελλάδος για τη συμπλήρωση των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση, τίμησε τον Ναουσαίο οπλαρχηγό με μια αφιερωματική, διαδικτυακή ομιλία που πραγματοποιήθηκε στις 27 Ιουλίου 2021[14].
Βασιλική Φίλιου, Υποψήφια Διδάκτορας Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας ΔΠΘ
[1]Περισσότερα για την επαναστατική δραστηριότητα στην περιοχή της Χαλκιδικής, βλ. στην εισήγηση του Γιώργου Γεωργή, «Μακεδόνες αιχμάλωτοι των Οθωμανών» στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο Η Μακεδονία στην Επανάσταση του 1821: Πολιτικές, Κοινωνικές, Οικονομικές και Ιστοριογραφικές Διαστάσεις, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη, 12-14 Φεβρουαρίου 2021 (https://www.youtube.com/watch?v=5USsmF-pCcc&t=5169s&ab_channel=EMS1939). Όπως αναφέρθηκε στην έναρξη του Συνεδρίου, όλες οι εισηγήσεις πρόκειται να δημοσιευτούν στον τόμο με τα Πρακτικά του Συνεδρίου που πρόκειται να εκδώσει η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών.
[2]Στο ίδιο.
[3] Γεώργιος Χιονίδης, «Ανέκδοτα έγγραφα και άγνωστα στοιχεία για κλεφταρματωλούς και για την Επανάσταση (1821-1822) στη Μακεδονία και ιδιαίτερα στον Όλυμπο», Μακεδονικά 20 (1980), 103-166.
[4] Πάνος Χ. Μανιατόπουλος, Η Επανάσταση στη Νάουσα το 1822 και το ολοκαύτωμα της ηρωικής πόλης, Ανοικτή Βιβλιοθήκη, 2022 (https://www.openbook.gr/i-epanastasi-sti-naoysa-to-1822/).
[5] Γεωργής, ό.π.
[6]Στο ίδιο. Ο Τάσος Καρατάσος γεννήθηκε το 1764 στο Διχαλεύρι της Νάουσας. Κατά την προεπαναστατική περίοδο υπήρξε κλεφταρματολός στο αρματολίκι της Νάουσας και σύμφωνα με τη μαρτυρία του μοναδικού επιζώντα γιου του (μετά την καταστροφή της Νάουσας το 1822) Τσάμη Καρατάσου «… υπήρξε το φόβητρον της δυνάμεως (των Τούρκων) και ήνοιξε τους τάφους χιλιάδων εχθρών … επί τεσσαράκοντα έτη εξέτεινε την κυριαρχίαν του επί τριών επαρχιών, της Βεροίας, των Γιαννιτσών και του Βαρδαρίου … και επί τεσσαράκοντα έτη ανεγνώριζον (οι πασάδες της περιοχής) αυτόν οπλαρχηγόν ανενόχλητον … ». Με το ξέσπασμα της Επανάστασης, ο Καρατάσος πρόσφερε την περιουσία του στην ένοπλη προετοιμασία του Αγώνα. Περισσότερα για τον βίο και τη δράση του Καρατάσου, βλ. στον Χιονίδη, «Σχεδίασμα περί του γερο-Καρατάσου και της οικογενείας του», Μακεδονικά 9 (1969), 295-316.
[7] Γεωργής, ό.π. Σύμφωνα με τον εισηγητή, οι επιχειρήσεις στην περιοχή της Μακεδονίας διήρκεσαν μόλις έναν χρόνο, είχαν όμως τεράστια σημασία, καθώς στο διάστημα αυτό, οι επαναστατικές ένοπλες δυνάμεις στη Μακεδονία εμπόδιζαν τις οθωμανικές δυνάμεις να προελαύνουν από τη βόρεια στη νότια Ελλάδα. Το γεγονός αυτό είχε ως συνέπεια να οργανωθεί και να εδραιωθεί η Επανάσταση στην Πελοπόννησο.
[8] Χιονίδης, «Νέα στοιχεία για τη χρονολόγηση του “χαλασμού” της Νάουσας και των μοναστηριών στα 1822», Μακεδονικά 21 (1981), 155-167. Ύστερα από την καταστροφή της Νάουσας κάθε επαναστατική δραστηριότητα στη Μακεδονία διακόπηκε οριστικά.
[9] Χιονίδης, «Σχεδίασμα περί του γερο-Καρατάσου και της οικογενείας του», ό.π.
[10] Χιονίδης, «Ανέκδοτα έγγραφα και άγνωστα στοιχεία για κλεφταρματωλούς και για την Επανάσταση (1821-1822) στη Μακεδονία και ιδιαίτερα στον Όλυμπο», ό.π.
[11]Χιονίδης, «Σχεδίασμα περί του γερο-Καρατάσου και της οικογενείας του», ό.π.
[12] Χιονίδης, «Οι εις τα Μητρώα των Αγωνιστών του 1821 αναγραφόμενοι Μακεδόνες» Μακεδονικά 12 (1972), 34-65. Σύμφωνα με τα Μητρώα των Αγωνιστών, ο Καρατάσος ήταν ένας από τους 103 αξιωματικούς Μακεδόνες αγωνιστές.
[13] Στην τελετή των αποκαλυπτηρίων παρέστησαν ο Δήμαρχος Νάουσας, Δημήτριος Καραμπατζός, ο Μητροπολίτης Βεροίας και Ναούσης, Παντελεήμων, βουλευτές, κάτοικοι και εκπρόσωποι των πολιτιστικών συλλόγων (Περισσότερα για το ζήτημα αυτό, βλ. στο άρθρο « Μητρόπολη Βέροιας: Αποκαλυπτήρια ανδριάντα του Γερο – Καρατάσου και του μνημείου πεσόντων της μονής Δοβρά», στον ιστότοπο «Βήμα Ορθοδοξίας» (https://www.vimaorthodoxias.gr/mitropoleis/mitropoli-veroias-apokalyptiria-andrianta-toy-gero-karatasoy-kai-toy-mnimeioy-pesonton-tis-monis-dovra/).
[14] Πρόκειται για την 11η διαδικτυακή ομιλία που διοργάνωσε η Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας στις 27 Ιουλίου 2021, με τίτλο «Ο Μακεδών ήρωας Τάσος Καρατάσος» (https://www.youtube.com/watch?v=niTdBH8Fc6g).