Η Ελληνική Επανάσταση και η Εποχή των Επαναστάσεων
Ίσως ένα από τα πιο πολυσυζητημένα θέματα της διακοσιοστής επετείου από την Επανάσταση του 1821, τόσο σε ακαδημαϊκό πλαίσιο όσο και στο επίπεδο της δημόσιας ιστορίας, ήταν αυτό της διεθνικής της διάστασης και η σύνδεσή της με την επονομαζόμενη Εποχή των Επαναστάσεων. Ο όρος «Eποχή των Eπαναστάσεων» εμφανίστηκε στη βιβλιογραφία το 1962 από τον διάσημο ιστορικό Eric Hobsbawm[1], ο οποίος τόνισε τη μεταμορφωτική σημασία της Γαλλικής και της Βιομηχανικής Επανάστασης για την Ευρώπη από το 1789 μέχρι το 1848, με συνέπεια τη διάλυση του «παλαιού καθεστώτος» και την ανάδυση της νεοτερικής αστικής τάξης.
Πώς όμως συνδέεται η Eποχή των Eπαναστάσεων με την Ελληνική Επανάσταση; Καταρχάς, μέσω του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ο οποίος αποτέλεσε σημείο επαφής ανάμεσα στη νεοτερική φιλοσοφία του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και τους μεγάλους στοχαστές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, όπως ο Ρήγας Φεραίος και ο Αδαμάντιος Κοραής, οι οποίοι προετοίμασαν ιδεολογικά την Επανάσταση του 1821. Αρκετές ακαδημαϊκές εκδηλώσεις, όπως ομιλίες και συνέδρια, ήταν αφιερωμένες σε αυτήν την πτυχή, της ιδεολογικής προπαρασκευής του Αγώνα. Για παράδειγμα, στο πλαίσιο της σειράς ομιλιών «21 Ομιλίες για το 21», δράση που διοργανώθηκε από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών για τον εορτασμό των διακοσίων ετών από την Επανάσταση, το εν λόγω ζήτημα αναλύθηκε από τον καθηγητή Ιστορίας και Πολιτικών Θεσμών Πασχάλη Κιτρομηλίδη.[2]
Το θέμα της σύνδεσης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού με τις νεοτερικές ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης αποτέλεσε αντικείμενο και της εκδήλωσης που οργάνωσε το Ολλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών σε συνεργασία με το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Αθηνών. Πιο συγκεκριμένα, στην πρώτη συνεδρία της εκδήλωσης, που πραγματοποιήθηκε στις 10 Μαΐου του 2021, η ομιλία του Δρ. Γεωργίου Καλπαδάκη, ερευνητή της Ακαδημίας Αθηνών, αφορούσε την επιρροή του Διαφωτισμού στο έργο τόσο του Ρήγα Φεραίου, προεπαναστατικά, όσο και του Ιωάννη Καποδίστρια μετά τη λήξη της Επανάστασης.[3] Ακόμα, στο πλαίσιο της ίδιας εκδήλωσης, η Δρ. Γιάννα Τζουρμανά εξήγησε πώς ο συνταγματισμός, ως φαινόμενο που εντάσσεται στην Εποχή των Επαναστάσεων ξεκινώντας από το παράδειγμα της γαλλικής και αμερικανικής περίπτωσης, επηρέασε τους επαναστατημένους του Παγκόσμιου Νότου,[4] ενώ η Annelien de Dijn, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης, συνέδεσε την πολιτική σκέψη της Γαλλικής Επανάστασης με την Ελληνική.[5]
Ένας δεύτερος τρόπος με τον οποίο η Ελληνική Επανάσταση συνδέεται με το διεθνές κύμα επαναστάσεων είναι η Φιλική Εταιρεία, η οποία όχι μόνο είχε διεθνή δράση, αλλά λειτούργησε με βάση άλλες συνωμοτικές εταιρείες, όπως τους ελευθεροτέκτονες (freemasons). Σε αυτήν την πτυχή της Φιλικής Εταιρείας αφιερώθηκε μία ομιλία από τις 21 προαναφερθείσες του ΕΚΠΑ, με κεντρική ομιλήτρια τη Νάσια Γιακωβάκη, επίκουρη καθηγήτρια του ΕΚΠΑ, η οποία ανέλυσε την επταετή πορεία της μυστικής εταιρείας.[6] Αντίστοιχη ομιλία πραγματοποιήθηκε και στο πλαίσιο της σειράς ομιλιών «1821-2021: 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση» του Πανεπιστημίου Κύπρου, όπου ο Παναγιώτης Μιχαηλάρης (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών),[7] ο Δημήτρης Μ. Κοντογεώργης (Πανεπιστήμιο Κύπρου)[8] και η Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister (Πανεπιστήμιο Κύπρου)[9] μίλησαν για την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, τις βαλκανικές διαστάσεις της αλλά και τη σύνδεσή της με τον τεκτονισμό.
Τέλος, η συμμετοχή ξένων εθελοντών στην Ελληνική Επανάσταση –και μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις φιλελευθέρων που συμμετείχαν και σε άλλες επαναστάσεις– σηματοδοτεί μία ακόμα μορφή σύνδεσης του Αγώνα για την εθνική ανεξαρτησία με την Εποχή των Επαναστάσεων. Το εν λόγω θέμα συζητήθηκε εκτενώς από τον Αριστείδη Χατζή, καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, και την Άννα Καρακατσούλη, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο πλαίσιο της σειράς ομιλιών του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦίΜ) «200 Χρόνια από τη Φιλελεύθερη Επανάσταση».[10] Επιπλέον, η εν λόγω θεματική αποτέλεσε το αντικείμενο ενός διεθνούς συνεδρίου του Πανεπιστημίου Αθηνών με τίτλο The Greek Revolution in the Age of Revolutions (1776-1848). Reappraisals and Comparisons, στο οποίο συμμετείχαν εικοσιένα ομιλητές από όλο τον κόσμο και τα πρακτικά του οποίου έχουν δημοσιευτεί από τον διακεκριμένο εκδοτικό οίκο Routledge.[11]
Κωνσταντίνα Τορτομάνη, Μεταδιδακτορική ερευνήτρια Νεότερης και Σύγχρονης Ευρωπαϊκής Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας ΔΠΘ
[1] Eric Hobsbawm, Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848, Θεσσαλονίκη, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1997.
[2] Πασχάλης Κιτρομηλίδης, «Διαφωτισμός και Ελληνική Επανάσταση», 21 Ομιλίες για το 21, Μαρία Ευθυμίου (υπευθ.),ΕΚΠΑ, 27/01/2021 https://www.youtube.com/watch?v=6R145fLey0M&list=PLPzInO4nqiMvBouhhOroO877ULz6A-vWm&index=3
[3] Γεώργιος Καλπαδάκης, “Enlightenment visions of the post-Ottoman Balkans: Rhigas and Kapodistrias,” Aspects of the intellectual and social history of the Greek Revolution: 1st session, Νικόλας Βρούσαλης (υπευθ.), Ολλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών και Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Φιλοσοφίας, Ακαδημία Αθηνών, 10/05/2021
https://www.youtube.com/watch?v=zR3zri0H5wc
[4] Γιάννα Τζουρμανά, “Constitutionalism and reform politics in the Age of Revolutions”, Aspects of the intellectual and social history of the Greek Revolution: 1st session, ό.π. https://www.youtube.com/watch?v=1Uiw5p_mZTE
[5] Annelien de Dijn, “Key aspects of French political thought as a link between the Greek War of Independence and the French Revolution”, Aspects of the intellectual and social history of the Greek Revolution: 1st session, ό.π.
https://www.youtube.com/watch?v=icQwBxsKMkw
[6] Νάσια Γιακωβάκη, «Η Φιλική Εταιρεία και η έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης», 21 Ομιλίες για το 21, ό.π.
https://www.youtube.com/watch?v=CFO-2-OlWa4&list=PLPzInO4nqiMvBouhhOroO877ULz6A-vWm&index=9
[7] Παναγιώτης Μιχαηλάρης, «Φιλική Εταιρεία: από την ίδρυση της Οδησσού (1814), στην έκρηξη του Μοριά (1821)», 1821-2021: 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση- 3η εκδήλωση, Πανεπιστήμιο Κύπρου, 17/03/2021
https://www.youtube.com/watch?v=tBxuCVuZAdI
[8] Δημήτρης Μ. Κοντογεώργης «Η Φιλική Εταιρεία και οι Βαλκανικοί λαοί. Σχέδια, επιτεύγματα και αποτυχίες», 1821-2021: 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση- 3η εκδήλωση, ό.π. https://www.youtube.com/watch?v=tBxuCVuZAdI
[9] Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister, «Ο τεκτονισμός και η Ελληνική Επανάσταση του 1821: αστική δημοσιότητα, κοινωνικές ιδέες, επαναστατική δράση», 1821-2021: 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση- 3η εκδήλωση, ό.π.
https://www.youtube.com/watch?v=tBxuCVuZAdI
[10] Άννα Καρακατσούλη, «”200 Χρόνια από τη Φιλελεύθερη Επανάσταση” με τον Αριστείδη Χατζή και την Άννα Καρακατσούλη», 200 Χρόνια από τη Φιλελεύθερη Επανάσταση, Αριστείδης Χατζής (υπευθ.), ΚΕΦίΜ, 16/12/2020
https://www.youtube.com/watch?v=4hu4EEgXEGg
[11] Μελέτιος-Αθανάσιος Δημόπουλος, Νίκος Αλιβιζάτος, Νάσια Γιακωβάκη, Μαρία Ευθυμίου, Άννα Καρακατσούλη, Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Όλγα Κατσιαρδή-Hering, Πασχάλης Κιτρομηλίδης, Παρασκευάς Κονόρτας, Αναστασία Παπαδία-Λάλα, Ευάνθης Χατζηβασιλείου (επιστημονική επιτροπή), The Greek Revolution in the Age of Revolutions (1776-1848). Reappraisals and Comparisons, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 12-13 Μαρτίου 2021 https://2021.uoa.gr/anakoinoseis_kai_ekdiloseis/proboli_ekdilosis/sto_plaisio_toy_eortasmoy_gia_ta_200_chronia_apo_tin_elliniki_epanastasi_to_ekpa_diorganonei_diethnes/
Paschalis M. Kitromilides (ed.), The Greek Revolution in the Age of Revolutions (1776-1848): Reappraisals and Comparisons (Abingdon: Routledge, 2021).