Η πλατφόρμα Tik Tok θεωρείται μία από τις πιο δημοφιλείς τα τελευταία χρόνια, αφού οι χρήστες της δημιουργούν ένα σύντομο οπτικοακουστικό περιεχόμενο, 60 δευτερολέπτων (Shao, 2009, Feldkamp, 2021). Οι χρήστες της πλατφόρμας μπορούν να πληροφορηθούν ή να πληροφορήσουν άλλους μέσω του οπτικοακουστικού υλικού. Βασικός παράγοντας διάδρασης στη συγκεκριμένη πλατφόρμα είναι η έννοια της επιτέλεσης. Δεν μιλάμε πια για αναπαράσταση του ιστορικού παρελθόντος, αλλά για  συμμετοχική επιτελεστική δράση των χρηστών οι οποίοι με την ενσώματη συμμετοχή τους αναδιαμορφώνουν όποιες αναπαραστάσεις είχαν δημιουργηθεί, διότι λειτουργούν οι ίδιοι ως δημιουργοί μιας νέας συνθήκης. Η ψευδαίσθηση του αδιαμεσολάβητου ανάμεσα σε πραγματικό και αναπαράσταση οδηγεί σε νέες μορφές αντίληψης του χρόνου (Phelan, 2001). Η επιτέλεση πραγματοποιείται σε παροντικό χρόνο και δεν μπορεί να επαναληφθεί, αφού η επανάληψη ορίζει μια άλλη μορφή επιτέλεσης που δεν συνάδει με την προηγούμενη.

Η επιτέλεση ως όρος αποτελεί δάνειο από την επιστήμη της ανθρωπολογίας, για να γίνει αντιληπτό ότι οι άνθρωποι λειτουργούν ως δρώντα υποκείμενα όταν έρχονται σε επαφή με ένα λογισμικό σε πραγματικό χρόνο. Ο Manovich (2013) θεωρεί ότι όταν ο χρήστης περιηγείται σε έναν ιστότοπο, χρησιμοποιεί το gmail, αναπαράγει ένα βιντεοπαιχνίδι ή χρησιμοποιεί κινητό τηλέφωνο με δυνατότητα GPS για τον εντοπισμό συγκεκριμένων θέσεων ή φίλων σε κοντινή απόσταση, τότε δεν ασχολείται με προκαθορισμένα στατικά έγγραφα, αλλά με τις δυναμικές εξόδους ενός λογισμικού σε πραγματικό χρόνο. Σε αντίθεση με τα έργα ζωγραφικής, τα έργα της μουσικής ή της λογοτεχνίας, τις ταινίες ή τα κτίρια, ο χρήστης δεν συμβουλεύεται ένα ενιαίο «αρχείο» που περιέχει όλο το περιεχόμενο της δουλειάς. Ενώ το περιεχόμενο του αρχείου αποτελεί προφανώς μέρος αυτής της εμπειρίας, η εμπειρία διαμορφώνεται μέσω της διεπαφής και των εργαλείων που παρέχει το λογισμικό.

Με άξονα τον παροντικό χρόνο και τη συμμετοχική δημιουργία των χρηστών παρατηρείται μία δημιουργική προσπάθεια εκ μέρους τους για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Οι χρήστες είναι λιγοστοί, το αποτέλεσμα όμως που προκύπτει εκφράζει μία κυρίαρχη αφήγηση της ελληνικής κοινωνίας με τις εξής κύριες θεματικές: ηρωικές προσωπικότητες, σημαντικές μάχες, το έθνος που μάχεται να απελευθερωθεί από τον «κακό», θάρρος και δύναμη απέναντι στον «άλλο», οπλισμός τότε και τώρα απέναντι στον εχθρό. Οπτικοακουστικές, δηλαδή, αφηγήσεις που θυμίζουν βιβλία ιστορίας που αναπτερώνουν το ηθικό και τη συλλογική συνείδηση συσπειρώνοντας τη συλλογιστική της κοινωνίας απέναντι στον εχθρό.

Ας μην ξεχνάμε ότι ο Rüsen (Ηλιοπούλου, 2006) θεωρεί ότι η ιστορική συνείδηση έχει δύο βασικούς άξονες: την αφηγηματικότητα και την επιτέλεση. Η αφηγηματικότητα έχει άμεση σχέση με τις ερμηνείες που δίνουν οι άνθρωποι σε οτιδήποτε συμβαίνει στην καθημερινότητά τους. Η επιτέλεση σχετίζεται με τα στοιχεία που επιλέγουν κάθε φορά και θεωρούν ότι τους ενδιαφέρουν. Ως προς την Ελληνική Επανάσταση, στην περίπτωση του Tik Tok, παρατηρούμε την προσπάθεια των χρηστών να πληροφορήσουν μέσω της επιτελεστικότητάς τους και να εκφράσουν ένα μήνυμα μέσω της προσωπικής δημιουργίας τους: διατήρηση της συλλογικής μνήμης για ένα ηρωικό ιστορικό «γεγονός», την Ελληνική Επανάσταση.

Το ενδιαφέρον έγκειται στο γεγονός ότι ο Rüsen πιστεύει ότι η ιστορική συνείδηση έχει να κάνει με τη συλλογιστική οπτική των ανθρώπων και εμπεριέχεται σε αυτή η πολιτική και η ηθική διάσταση. Οι συλλογισμοί τους αναδεικνύουν και τον προσανατολισμό τους στον χρόνο μέσω της κατανόησης του παρόντος από το παρελθόν και τις προσδοκίες που καλλιεργούν για το μέλλον. Είναι αρκετά δύσκολο να αναζητήσουμε τις πολιτικές ή ηθικές κατευθύνσεις που δημιούργησαν αυτές τις οπτικοακουστικές επιτελέσεις στο Tik Tok, αλλά ανταποκρίνονται σε όσα έγραφε ο Παναγιώτης Κονδύλης σχετικά με την αντανάκλαση της κοινωνίας μέσω του διαδικτύου και των μαζικά παρεχόμενων πληροφοριών θεωρώντας ότι η απουσία κριτικής θεώρησης θα μεγεθύνει στερεότυπα και απλουστευτικές θεωρήσεις (Κονδύλης, 1997: 147-152).

 

Ηλίας Στρουραΐτης, Μεταδιδακτορικός Ερευνητής Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας ΔΠΘ

 

Βιβλιογραφία

Bruce G., Phelan, Jo C. (2001). “Conceptualizing Stigma”. Annual Review of Sociology, 27 (1), p. 363 – 385.

Feldkamp J. (2021). “The Rise of TikTok: The Evolution of a Social Media Platform During COVID-19”. In: Hovestadt C., Recker J., Richter J., Werder K. (eds), Digital Responses to Covid-19. Berlin: Springer.

Ηλιοπούλου, Ι. (2006). «Η θεωρία του Jörn Rüsen για την ιστορική εκπαίδευση» στο Κόκκινος Γ., Νάκου Ε. (επιμ.) Προσεγγίζοντας την ιστορική εκπαίδευση στις αρχές του 21ου αιώνα. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Κονδύλης Π. (1998). Από τον 20ό στον 21ο αιώνα. Τομές στην πλανητική πολιτική περί το 2000. Αθήνα: Θεμέλιο.