Οθωμανικές διαστάσεις του 1821

Η δήλωση ότι η Ελληνική Επανάσταση του 1821 έχει oθωμανικές διαστάσεις ίσως να προκαλεί έκπληξη σε μια πρώτη ανάγνωση. Ωστόσο, τόσο ο Αγώνας όσο και οι πρωταγωνιστές του υπήρξαν «προϊόντα» της oθωμανικής κοινωνίας και των ζυμώσεών της, εφόσον σε αυτήν γεννήθηκαν. Επομένως θα ήταν ελλιπής η ερμηνεία του 1821 χωρίς τη διερεύνηση του ιστορικού πλαισίου στο οποίο ξέσπασε˙ οι oθωμανικές διαστάσεις της Επανάστασης του ’21 δεν περιορίζονται στην εξέταση της προεπαναστατικής κοινωνίας, καθώς τα τελευταία χρόνια αρκετοί ερευνητές μελετούν οθωμανικά αρχεία, τα οποία παρέχουν πλούσιο υλικό για την αντίδραση της oθωμανικής διοίκησης απέναντι στους επαναστατημένους του Rum Millet.

Επί παραδείγματι, στο πλαίσιο της σειράς 21 Ομιλίες για το 21 του ΕΚΠΑ,  η Βάσω Σειρηνίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αναλύει στην ομιλία της «Η προεπαναστατική ελληνική κοινωνία» τους παράγοντες που οδήγησαν στην έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης το 1821 μέσω της εξέτασης της προεπαναστατικής κοινωνίας.^[1] Μία αντίστοιχη ανάλυση, από την πλευρά της oθωμανικής διοίκησης, επιχειρεί ο Παρασκευάς Κονόρτας, Αναπληρωτής Καθηγητής της Ιστορίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας του ΕΚΠΑ, στην ομιλία του «Η Οθωμανική εξουσία στην Νοτιοανατολική Ευρώπη πριν από την Ελληνική Επανάσταση», φέρνοντας στο προσκήνιο τις εσωτερικές αντιπαραθέσεις μεταξύ κεντρικής εξουσίας και περιφερειακών τοπαρχών.^[2]

Συνεχίζοντας στο ίδιο θεματικό πλαίσιο, στόχος της συζήτησης, στη σειρά ομιλιών Το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών – ΙΤΕ στην επέτειο για τα 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821, είναι η ανάδειξη των οθωμανικών πτυχών του 1821 με συζητητές τον Μαρίνο Σαρηγιάννη (Διευθυντή Ερευνών στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών), τον Σουκρού Ιλιτζάκ (Μεταδιδακτορικό Ερευνητή του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών) και τον Λεωνίδα Μοίρα (Διδάσκοντα Ιστορίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας του ΕΚΠΑ). Ο πρώτος αναλύει το ξέσπασμα της Επανάστασης ως οθωμανικό γεγονός υπό το πρίσμα της σταδιακής απομάκρυνσης από την Πύλη των χριστιανών υπηκόων, δίνοντας έμφαση στο γενιτσαρικό σώμα. Ο Ιλιτζάκ παρουσιάζει την οθωμανική κοινωνία κατά τη δεκαετία πριν από το 1821, ενώ ο Μοίρας εξετάζει τη μετάβαση από τον όρο «Rum Millet» στον όρο «Yunan», κάτι που υποδηλώνει και τη μετάβαση των επαναστατημένων από την προνεωτερική θρησκευτική ταυτότητα, σε μια ταυτότητα νεωτερική και εθνική.^[3]

Ως προς το δεύτερο θέμα, αυτό της αρχειακής έρευνας οθωμανικών αρχείων, ο Κονόρτας περιγράφει τις αντιδράσεις της οθωμανικής διοίκησης μέσα από τους τρεις τύπους των οθωμανικών πηγών –σουλτανικά διατάγματα, κατάστιχα της διοίκησης και αφηγήσεις, όπως χρονικά και απομνημονεύματα– οι οποίες περιέχουν χρήσιμες πληροφορίες τόσο για τις απόπειρες καταστολής της Επανάστασης από τους οθωμανούς, όσο και για την ίδια την Επανάσταση.^[4] Στα διατάγματα του σουλτάνου Μαχμούτ Β’ επικεντρώθηκε podcast του ΚΕΦίΜ με καλεσμένους τον Ηλία Κολοβό, Αναπληρωτή Καθηγητή Οθωμανικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, τον Σουκρού Ιλιτζάκ και τον Μοχαμάντ Σχαριάτ-Παναχί, Επίκουρο Καθηγητή Οθωμανικής και Ισλαμικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, συγγραφείς του βιβλίου Η οργή του σουλτάνου, Αυτόγραφα διατάγματα του Μαχμούτ Β΄ το 1821 (Εκδόσεις ΕΑΠ, 2021).^[5]

Επιπλέον, στην εκδήλωση με τίτλο «Η Ελληνική Επανάσταση με το βλέμμα των Οθωμανών» της σειράς εκδηλώσεων των βιβλιοπωλείων Public Συζητήσεις περί Ελευθερίας/ 1821-2021, οι Ηλίας Κολοβός, Λεωνίδας Μοίρας και Χριστίνα Φίλιου (Καθηγήτρια Ιστορίας του Πανεπιστημίου Berkeley) μιλούν για τα βιβλία τους, Η οργή του σουλτάνου, Η Ελληνική Επανάσταση μέσα από τα μάτια των Οθωμανών (Τόπος, 2020) και Βιογραφία μιας Αυτοκρατορίας, Κυβερνώντας Οθωμανούς σε μια εποχή επαναστάσεων (Αλεξάνδρεια, 2021).^[6]

Η Φίλιου μιλάει για το βιβλίο της και αναλύει τις οθωμανικές πτυχές των Φαναριωτών και στην ομιλία της στο πλαίσιο της εκδήλωσης Το 1821 εξ ανατολών, η οποία οργανώθηκε από τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη.^[7]

Τέλος, σε μία συζήτηση στα αγγλικά, το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών του 2021 εμπεριείχε ένα πάνελ με τίτλο “Ottoman views of the Greek War of Independence”. Εκεί, ο Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης, Αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ, περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο η Ελληνική Επανάσταση μεταμόρφωσε την έννοια της ταυτότητας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή της Συρίας. Στη συνέχεια, ο Hakan Erdem, Καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Sabanci, δίνει μια αναλυτική επισκόπηση της πρόσληψης της Ελληνικής Επανάστασης από την οθωμανική διοίκηση, ο Ιλιτζάκ τοποθετεί την Επανάσταση στο αυτοκρατορικό-οθωμανικό της πλαίσιο μέσα από τη μελέτη οθωμανικού αρχειακού υλικού, ενώ η Φίλιου μιλάει για την περίπτωση Ελλήνων Ορθοδόξων Χριστιανών, και πιο συγκεκριμένα Φαναριωτών, που επέλεξαν να παραμείνουν ως υπήκοοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους.^[8]

Κωνσταντίνα Τορτομάνη, Μεταδιδακτορική ερευνήτρια Νεότερης και Σύγχρονης Ευρωπαϊκής Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας ΔΠΘ

 

[1] Βάσω Σειρηνίδου, «Η προεπαναστατική ελληνική κοινωνία», 21 Ομιλίες για το 21, Μαρία Ευθυμίου (υπευθ.) (Αθήνα: ΕΚΠΑ, 10/02/2021) https://www.youtube.com/watch?v=W9AwcBViUuQ.

[2] Παρασκευάς Κονόρτας, «Η Οθωμανική εξουσία στην Νοτιοανατολική Ευρώπη πριν από την Ελληνική Επανάσταση», 21 Ομιλίες για το 21, ό.π., https://www.youtube.com/watch?v=r3Hzkt6faJM. 

[3] Μαρίνος Σαρηγιάννης, Σουκρού Ιλιτζάκ, Λεωνίδας Μοίρας, «Η ελληνική επανάσταση από τη σκοπιά των Οθωμανών», Το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών – ΙΤΕ στην επέτειο για τα 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821 (Ρέθυμνο: Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών- ΙΤΕ, 11/10/2021) https://www.youtube.com/watch?v=mhqHYkjSjZM. 

[4] Κονόρτας, «Οθωμανικές αντιδράσεις στην Ελληνική Επανάσταση: οι οθωμανικές πηγές», 21 Ομιλίες για το 21, ό.π., https://www.youtube.com/watch?v=T7kaAaKTmGA. 

[5] Ηλίας Κολοβός, Σουκρού Ιλιτζάκ, Μοχαμάντ Σχαριάτ-Παναχί, «Ο Αριστείδης Χατζής και οι συγγραφείς του νέου βιβλίου “Η οργή του σουλτάνου” στο νέο podcast», 200 Χρόνια από τη Φιλελεύθερη Επανάσταση, Αριστείδης Χατζής (υπευθ.) (Αθήνα: ΚΕΦίΜ, 29/06/2021) https://www.youtube.com/watch?v=AJGedqLPBlU.

[6] Ηλίας Κολοβός, Λεωνίδας Μοίρας, Χριστίνα Φίλιου, «Η Ελληνική Επανάσταση με το βλέμμα των Οθωμανών», Συζητήσεις περί Ελευθερίας/ 1821-2021, Μανώλης Πιμπλής (υπευθ.) (Αθήνα: Public, 26/05/2021) https://www.youtube.com/watch?v=RLRFw86m34w. 

[7] Μαρία Μαυρουδή, Χριστίνα Φίλιου, Μαρίνος Σαρηγιάννης, Το 1821 εξ ανατολών (Αθήνα: Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, 18/10/2021) https://www.blod.gr/lectures/to-1821-eks-anatolon-1821-from-the-east/. Στη συζήτηση συμμετέχουν και οι Μαρία Μαυρουδή (Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Berkeley) και ο Μαρίνος Σαρηγιάννης.

[8] Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης, Hakan Erdem, Σουκρού Ιλιτζάκ, Χριστίνα Φίλιου, Οθωμανικές όψεις του Ελληνικού Πολέμου της Ανεξαρτησίας [Ottoman views of the Greek War of Independence] (19/5/2021) https://www.youtube.com/watch?v=Ja9tN-dfeGk&t=1s.