Το μαθητικό πρόγραμμα θεατρικής παιδείας του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης «Βλέμμα εφήβων» έφερε στην ίδια σκηνή-σχολική αίθουσα δέκα μαθήτριες και μαθητές από εννέα διαφορετικά σχολεία και τους ζήτησε να οργανώσουν τη γιορτή της 25ης Μαρτίου  —μια γιορτή που δεν έγινε όταν έπρεπε. Διανυκτερεύοντας στο σχολείο, οι δέκα έφηβοι περιηγήθηκαν σε βασικούς σταθμούς της Επανάστασης και προσπάθησαν επί σκηνής να ξεχωρίσουν τι θα έπρεπε να συμπεριλάβουν και τι να αφήσουν στο αφήγημά τους, αν θα διατηρούσαν τις σκοτεινές πλευρές που παραλείπονται από τη σχολική Ιστορία ή αν θα φώτιζαν αθέατες όψεις του παρελθόντος, ποιες φωνές θα πρότασσαν, ποια πρόσωπα θα διατηρούσαν ωραιοποιημένα. Στην προσπάθειά τους αυτή προβληματίστηκαν, συνεργάστηκαν, διαφώνησαν, μελέτησαν, ανακάλυψαν, συναισθάνθηκαν, έκριναν.

Οι έφηβοι εμβάθυναν στα γεγονότα και τις συνθήκες του παρελθόντος, προσπέρασαν όσα διδάσκονται εντός της σχολικής αίθουσας και ιχνηλάτησαν ιστορικές σιωπές: τα «καπάκια» των αρματολών, τους ήρωες και αντιήρωες του επαναστατικού εγχειρήματος, τον ρόλο των φιλελληνίδων και των φιλελλήνων, καθώς και την πολιτική διάσταση της συνεισφοράς τους, την Ευανθία Καΐρη και τον Νικήρατο, την ήττα στο Πέτα, τα φιλελεύθερα συντάγματα, ιδιαιτέρως το Σύνταγμα της Επιδαύρου, τη χρηματοδότηση του Αγώνα, τα δάνεια και τις ομολογίες, τις συνέπειες των εμφυλίων, τις οθωμανικές αφηγήσεις, το ’21 στον κινηματογράφο.

Με τη βοήθεια και καθοδήγηση της φιλολόγου Νατάσας Μερκούρη, μαθήτριες και μαθητές συνομίλησαν, καλλιτεχνικά αλλά και ερευνητικά, με ειδικούς, ώστε να αποκτήσουν σφαιρική αντίληψη για την Ελληνική Επανάσταση. Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε με τη στήριξη του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ)  «Ιστορική Έρευνα, Διδακτική και Νέες Τεχνολογίες» του Ιονίου Πανεπιστημίου και την αρωγή του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου και των εκδόσεων Μεταίχμιο. Εντάχθηκε από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο στις δράσεις του ΠΜΣ για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση σε συνεργασία με την επιστημονική ένωση «Νέα Παιδεία» και με τον τίτλο «Γεννιόμαστε ως Ιστορία: οι έφηβοι απέναντι στην Επανάσταση» απέδωσε εμπράκτως το θέατρο-ντοκουμέντο τοποθετώντας τους εφήβους απέναντι στην Ιστορία και  στοχεύοντας όχι στην παροχή πληροφοριών, θεωριών ή απαντήσεων αλλά κυρίως στην πρόκληση ερωτημάτων και στην ανάδειξη αντιφάσεων και αντιθέσεων.

Το σκηνοθετικό κουβάρι ξεκίνησαν να ξετυλίγουν οι μαθήτριες και οι μαθητές θέτοντας το ερώτημα «τι δεν ξέρουμε για την Επανάσταση;» και με αυτό το ερώτημα πορεύτηκαν, μέσω βιωματικών τεχνικών όπως η δραματοποίηση, σε καίρια σημεία του Αγώνα. Στη διάρκεια της παρουσίασής τους αναδύθηκε ο προβληματισμός πώς η Ιστορία αλλάζει το ιστορικό υποκείμενο, χωρίς όμως να αφαιρείται κάτι ούτε από την αξία των γεγονότων ούτε από τον ηρωισμό των ατόμων.

Η ενότητα της παράστασης που ξεχώρισε ήταν αυτή των αφηγήσεων για τους «Αθέατους». Ανατρεπτικές ακούστηκαν οι μαρτυρίες μωαμεθανών κατοίκων της Τριπολιτσάς που περιέγραφαν τη βία με την οποία φέρθηκαν οι Έλληνες πολεμιστές εναντίον των αντιπάλων τους κατά την άλωση της πόλης, σκληρότητα που κλόνισε ακόμα και το ευρωπαϊκό κύμα του φιλελληνισμού. Ενδιαφέρουσα σκηνή, ως προς το περιεχόμενο αλλά και τον τρόπο παρουσίασης, ήταν η μεταστροφή της στάσης του Καραϊσκάκη όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με τη συνείδησή του και κυρίως με το ερώτημα «Πώς θέλει κανείς να τον θυμούνται;». Από αρματολός ακολούθησε την Επανάσταση, στην οποία και αφοσιώθηκε.

Για την έρευνα από την οποία προέκυψε το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, τα μέλη της ομάδας επεξεργάστηκαν τα κείμενα και το οπτικοακουστικό υλικό που είχαν στη διάθεσή τους σε εργαστήρια μελέτης και θεάτρου ολόκληρη τη σχολική χρονιά. Επιπλέον, προσκάλεσαν εξωτερικούς συνεργάτες οι οποίοι παρουσίασαν πλευρές του παρελθόντος που δεν καλύπτονταν από τα δικά τους αναγνώσματα. Παρά τις δυσκολίες που προέκυψαν (όπως η εξ αποστάσεως συνεργασία, καθώς η εργασία τους ήταν κυρίως διαδικτυακή με μόνο δύο διά ζώσης συναντήσεις) οι έφηβοι κατόρθωσαν με συζητήσεις και τεκμηριωμένες κρίσεις που ενσωματώθηκαν με ευρηματικότητα στην παράσταση να πλάσουν το δικό τους σεναριακό αφήγημα για την Επανάσταση.

Οι συνομιλητές των εφήβων που -—όπως οι ίδιοι τόνισαν — υπέδειξαν στην ομάδα  πλευρές  που δεν αναδεικνύονται στις σχολικές αίθουσες ήταν οι εξής: Αγγελική Δαρλάση (συγγραφέας και διδάσκουσα Δημιουργικής Γραφής), Κώστας Θεριανός (συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Κοινωνικών Επιστημών στο 4ο ΠΕΚΕΣ Αττικής), Στέφανος Καβαλλιεράκης (διευθυντής του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών-Ιδρύματος Βούρου Ευταξία), Νατάσα Καστρίτη (υπεύθυνη επιμελήτρια Συλλογών του Εθνικού και Ιστορικού Μουσείου), Αναστασία Κουμίδου (σκηνοθέτις), Σίμος Μποζίκης και Ηλίας Στουραΐτης (διδάκτορες Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου) και Κική Σακκά (διδάκτορας Ιστορίας και πρόεδρος του Ομίλου για την Ιστορική Εκπαίδευση στην Ελλάδα).

Μετά την παρουσίαση της βιντεοσκοπημένης παράστασης ακολούθησε συζήτηση για την προσέγγιση της διδακτικής της Ελληνικής Επανάστασης και τον ρόλο του θεάτρου ως μεθόδου της προσέγγισης αυτής. Οι έφηβοι είχαν επίσης την ευκαιρία να ρωτήσουν τους συνομιλητές τους για ζητήματα που αφορούν στην κατανόηση του δύσκολου και πολυπαραγοντικού αυτού εγχειρήματος που δεν επηρέασε μόνο τους κατοίκους του ελλαδικού χώρου αλλά και τη διεθνή κοινότητα. Στη συζήτηση συμμετείχαν ο καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου Κώστας Αγγελάκος, η υπεύθυνη της Ωνασείου Βιβλιοθήκης, Βίκυ Γεροντοπούλου, η δημοσιογράφος της ΕΡΤ Μαριλένα Κατσίμη, ο ηθοποιός Σπύρος Σταμούλης και εκπρόσωποι των ερευνητικών εργαστηρίων της προηγούμενης φάσης.

Κατερίνα-Σοφία Κατσικοπούλου, Αρχαιολόγος - Ανθρωπολόγος