Προσωπικότητες της Επανάστασης επί σκηνής
Επανάσταση και ήρωες είναι δύο έννοιες οι οποίες αποκτούν ιδιαίτερη σημασία όταν συνδυάζονται στο ίδιο εννοιολογικό πλαίσιο. Η σχέση τους είναι τέτοια που σχεδόν η ύπαρξη της μίας οφείλεται στην ύπαρξη της άλλης. Πώς άλλωστε θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μία επανάσταση χωρίς τα υποκείμενα που συνέλαβαν την ιδέα της υλοποίησής της και έπαιξαν ρόλο σε αυτήν; Αντιστοίχως, οι προσωπικότητες που δρουν στην επανάσταση αντλούν αίγλη και κύρος από τη δυναμική της και χαρακτηρίζονται ήρωες.
Στο παράδειγμα της Ελληνικής Επανάστασης τη σχέση αυτή τεκμηριώνουν οι πληροφορίες που είναι γνωστές για κάθε ήρωα. Οι βιογραφίες μάλιστα των ανθρώπων που έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξή της αποτέλεσαν διαχρονική πηγή έμπνευσης Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών δίνοντας ένα πλήθος καλλιτεχνικών εκφράσεων που καλύπτει όλο το εύρος των εικαστικών μορφών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι προσπάθειες της αναγέννησης της ζωής των ηρώων μέσα από τις παραστατικές τέχνες και τη μουσική, απόπειρες που δεν θα μπορούσαν να είναι απούσες από το επετειακό πρόγραμμα των εκδηλώσεων για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Σε αυτό το πλαίσιο παρουσιάστηκαν θεατρικές παραστάσεις, performances, μουσικές εκδηλώσεις και ποιητικά αναλόγια.
Τα πρόσωπα που προβάλλονται μέσα από τα παραπάνω έργα προέρχονται από διαφορετικές πτυχές της Επανάστασης τόσο ως προς τον ρόλο που έπαιξαν σε αυτήν όσο και ως προς τον βαθμό που επέδρασαν στην εξέλιξη των γεγονότων. Πιο συγκεκριμένα, παλιοί και νέοι καλλιτέχνες παρουσίασαν βιογραφικά, και όχι μόνο, στοιχεία των πολεμιστών, των πολιτικών, των λογίων, των φιλελλήνων και των καθημερινών ανθρώπων που δραστηριοποιήθηκαν κατά την περίοδο πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την κήρυξη της Επανάστασης. Ανάμεσά τους βρίσκονται ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Μάρκος Μπότσαρης, ο Ιωάννης Μακρυγιάννης, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Ιωάννης Καποδίστριας, οι Αλέξανδρος και Δημήτριος Υψηλάντης, τα ιδρυτικά μέλη της Φιλικής Εταιρείας, ο Λόρδος Βύρωνας, ο Ρήγας Φεραίος, ο Διονύσιος Σολωμός, ο Ανδρέας Κάλβος, η Μαντώ Μαυρογένους, η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, η Δόμνα Βιζβίζη, η κυρά-Φροσύνη, οι πολιορκημένοι του Μεσολογγίου, οι γυναίκες της Επανάστασης και οι φιλέλληνες. Για τις ανάγκες της έκφρασης ιδιαίτερων πτυχών της περιόδου δραματοποιήθηκαν σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και φανταστικά πρόσωπα όπως ο Λουκής Λάρας και η Ανδρονίκη(χαρακτήρες επινοημένοι σε άλλες ιστορικές συγκυρίες).
Η θεματολογία των έργων σχετίζεται με την προετοιμασία του Αγώνα και τους λόγους που οδήγησαν τους Έλληνες σε αυτή την επιλογή, τις δραματικές στιγμές κατά την εξέλιξη των μαχών, τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν κατά τους ασταθείς χρόνους μετά την Επανάσταση αλλά και την προσωπική ζωή των πρωταγωνιστών της. Σε ορισμένες περιπτώσεις και ιδιαίτερα σε θεατρικές παραστάσεις που αφορούν στιγμές από τη ζωή ενός ήρωα οι πληροφορίες προέρχονται από όλες αυτές τις πηγές ώστε να αποδοθεί ολοκληρωμένη η εικόνα του. Χαρακτηριστικές είναι οι θεατρικές και μουσικές παραστάσεις: «Ο Κολοκοτρώνης ατενίζει το μέλλον: Γυναίκες προετοιμάζονται για την Επανάσταση. Κι εγώ κάτι θα σκέφτομαι»[1] και «Σκιές στον Άδη»[2] από την Εθνική Λυρική Σκηνή, «Υλικό Καποδίστριας»[3] από το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Καλαμάτας, «Καραϊσκάκης: Ὁ παρεξηγημένος ἥρωας»[4] του θεάτρου Αυλαία, «Φιλική Εταιρεία. Η Αδελφότητα πίσω από την Επανάσταση»[5] του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, «Μάρκος Μπότσαρης»,[6] όπερα του Παύλου Καρρέρ, από το Ολύμπια Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας». Από το σύνολο των δράσεων ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα έργα εκείνα που πραγματεύονται τις εσωτερικές αναζητήσεις και τους ατομικούς προβληματισμούς των ηρώων. Οι συγκεκριμένες καλλιτεχνικές απόπειρες επικεντρώνονται στην απόδοση των διαφορετικών επιπέδων της ψυχοσύνθεσης των υποκειμένων μέσα από την προσέγγιση των διαφορετικών ταυτοτήτων τους στις εναλλαγές των ιστορικών γεγονότων. Ενδεικτικές είναι οι θεατρικές παραστάσεις: «Καποδίστριας: Μονόδραμα μιας μυστικής ζωής»[7] της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»[8] του Εθνικού Θεάτρου, «H Ιστορία του Στρατηγού Καραϊσκάκη»[9] και ο «Λουκής Λάρας»[10] του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, καθώς και τα «Απομνημονεύματα Κολοκοτρώνη»[11] της Μαριάννας Λαμπίρη. Στην ίδια θεματική ανήκουν και οι μουσικοποιητικές παραστάσεις, «Μάρθα: Μια ιστορία από το Μεσολόγγι»[12] της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»[13] του προγράμματος «Η Ύδρα για το ‘21».
Η δραματοποίηση/απομυθοποίηση ωστόσο ιστορικών γεγονότων ή προσωπικών στιγμών των ηρώων της Ελληνικής Επανάστασης δημιουργεί πλέον στο κοινό μία διαφορετική εικόνα ως προς τα παγιωμένα ιστορικά πρότυπα της εξιδανικευμένης μορφής των πρωταγωνιστών. Στα σχεδόν «θεοποιημένα» αυτά πρόσωπα αποδίδονται τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους, τα προτερήματα και τα ελαττώματά τους. Καταλυτικό παράγοντα αποτελεί η προβολή της δράσης των ίδιων των υποκειμένων μέσα από διαφορετικά ιστορικά γεγονότα και πτυχές της ζωής τους. Τα πρόσωπα άλλοτε παρουσιάζονται να έχουν τον απόλυτο έλεγχο των πραγμάτων και να διακρίνονται από δυναμισμό και ηρωικότητα και άλλοτε να οδηγούνται σε εσφαλμένες επιλογές που καταλήγουν σε δραματικές καταστάσεις με άδοξο, συχνά, τέλος, κινητοποιώντας παράλληλα τα συναισθήματα του κοινού και προξενώντας τη συμπάθειά του(κατά την αριστοτελική ερμηνεία του θεατρικού δράματος).
Περικλής Χρυσαφάκογλου, Υποψήφιος Διδάκτορας, Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
[2]https://www.nationalopera.gr/en/alternative-stage/es-opera/item/3642-skies-ston-adi
[3]https://dipethe.kalamatafaris.gr
[4]https://www.athinorama.gr/theatre/performance/karaiskakis_o_pareksigimenos_iroas-10071943/
[5]https://www.naftemporiki.gr/story/1747491/filiki-etaireia-i-adelfotita-piso-apo-tin-epanastasi
[6]https://www.ticketservices.gr/event/markos-botsaris-olympia-dimotiko-theatro-maria-kallas/
[8]https://www.n-t.gr/el/events/oldevents/The_free_besieged
[10]https://www.dithepi.gr/el/events/4694/
[11]https://kolokotronisonstage.gr/
Φωτογραφία:
Θεόδωρος Βρυζάκης (1814-1878) – Η Έξοδος του Μεσολογγίου, 1853. Λάδι σε μουσαμά,
169 x 127 εκ. Επιγρ. Θ. Π. Βρυζάκης/1853 – Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου
Σούτσου.